Spory między związkami zawodowymi a pracodawcami i ich organizacjami dotyczące interesów osób wykonujących pracę zarobkową rozwiązywane są na zasadach określonych w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 399 i 730).
Przedmioty sporu:
- warunki pracy
- płace
- świadczenia socjalne
- prawa i wolności związkowe
Podmioty sporu zbiorowego: związki zawodowe
Podmioty uprawnione do reprezentacji praw i interesów zbiorowych pracowników w sporze zbiorowym: wyłącznie związki zawodowe (art. 2 ust. 2)
Dzień rozpoczęcia sporu zbiorowego
Dzień rozpoczęcia sporu zbiorowego: dzień wystąpienia przez podmiot reprezentujący interesy pracownicze do pracodawcy z żądaniem (żądaniami) w sprawach wymienionych w art. 1 ustawy, jeżeli pracodawca nie uwzględnił wszystkich żądań w terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 3 dni (art. 7).
Etapy sporu zbiorowego:
- Rokowania
- Mediacja
- Arbitraż (etap fakultatywny)
- Strajk lub niestrajkowa forma protestu
Strajk ostrzegawczy
Strajk ostrzegawczy: strajk zorganizowany na etapie postępowania mediacyjnego, trwający nie dłużej niż 2 godziny, jeżeli przebieg tego postępowania uzasadnia ocenę, że nie doprowadzi ono do rozwiązania sporu przed upływem terminów wskazanych w ustawie (art. 12).
Arbitraż
Postępowanie przed Kolegium Arbitrażu Społecznego musi być poprzedzone nie tylko rokowaniami, lecz także mediacją. (Postanowienie SN z 28 lutego 1997 r., KAS 3/96)
Zasady legalnego strajku
1. Zasada racji ostatecznej
Strajk jest środkiem ostatecznym i nie może być ogłoszony bez uprzedniego wyczerpania wszelkich możliwości rozwiązania sporu poprzez rokowania i mediację (art. 17 ust. 2).
2. Zasada celowości
Strajk może być ogłoszony, jeżeli istnieją realne możliwości zakończenia w ten sposób sporu zbiorowego; organizator strajku powinien w szczególności uwzględniać obiektywne możliwości i uwarunkowania pracodawcy.
3. Zasada racjonalności
Żądania powinny być współmierne do strat, jakie spowoduje strajk (art. 17 ust. 3)
4. Zasada racji wystarczającej
Przedmiotem strajku mogą być tylko takie żądania, które można wprowadzić w życie.
5. Zasada słusznej przyczyny
Wysuwana głównie przez katolicką naukę społeczną, uznającą za słuszną przyczynę strajku niezrealizowanie ważnych postulatów zbiorowych praz sformułowanych uprzednio żądań; za słuszne uznaje się przede wszystkim żądania natury ekonomicznej i socjalnej, natomiast żądania natury politycznej traktuje się jako przekraczające uprawnienia związków zawodowych.
6. Zasada pokoju społecznego
„Jeżeli spór dotyczy treści układu zbiorowego pracy lub innego porozumienia, którego stroną jest organizacja związkowa, wszczęcie spotu o zmianę układu lub porozumienia może nastąpić nie wcześniej niż z dniem ich wypowiedzenia” (art. 4 ust. 2)
7. Zasada legalizmu
Zabroniony jest strajk na stanowiskach pracy, urządzeniach i instalacjach, na których zaniechanie pracy zagraża życiu i zdrowiu ludzkiemu lub bezpieczeństwu państwa. Prawo do strajku nie przysługuje pracownikom zatrudnionym w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, sądach i prokuraturze.
Prawo do strajku należy do podstawowych praw człowieka oraz wolności związkowych. Wobec tego wątpliwości związane z wykładnią przepisów regulujących strajk powinny być – zgodnie z zasadą in dubio pro libertate – rozstrzygane na rzecz, a nie przeciwko wolności strajku.
Kryterium oceny legalności strajku określają przepisy ustawy, a nie postanowienia statutu związku zawodowego lub uchwał związkowych.
Zasady odpowiedzialności
Tylko organizator nielegalnego strajku lub akcji protestacyjnej ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w Kodeksie Cywilnym. Organizatorem strajku może być osoba prawna (np. zakładowa organizacja związkowa), osoba fizyczna lub grupa osób (np. członkowie komitetu protestacyjnego bądź strajkowego). Inni pracownicy mogą ponosić wobec pracodawcy odpowiedzialność odszkodowawczą.
Przewodniczący zarządu zakładowej organizacji związkowej może ponosić odpowiedzialność za zorganizowanie nielegalnego strajku, gdy w oczywisty sposób naruszył prawo podczas realizowania uchwały zarządu albo gdy podjął się wykonania uchwały oczywiście niezgodnej z prawem.
