22 października 2024 r. w cyklu debat przed nadchodzącym współKongresem Kultury odbyła się debata on-line poświęcona ustawie o zabezpieczeniu społecznym osób wykonujących zawód artystyczny. Uczestniczyli w niej Maciej Dydo i Adrianna Szubielska-Malińska z Departamentu Prawa Autorskiego i Filmu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, opiekuni procesu legislacyjnego tej ustawy. Spotkanie poprowadziła Marta Miłoszewska z Gildii Polskich Reżyserek i Reżyserów Teatralnych.
W pierwszej części przedstawiciele DPAiF zaprezentowali kluczowe założenia projektu, w drugiej aktywni uczestnicy debaty na ZOOM-ie, reprezentujący szeroko rozumiane środowisko artystyczne, mogli zadawać pytania.
Najważniejsze założenia projektu ustawy:
- Punktem wyjścia dla ustawy stał się raport Policzone i policzeni. Artyści, twórcy i wykonawcy w Polsce 2024, zrealizowany przez zespół pod kierunkiem prof. Doroty Ilczuk i Anny Karpińskiej z Uniwersytetu SWPS w Warszawie. Wedle zebranych danych środowisko artystów, artystek, twórców, twórczyń oraz wykonawców i wykonawczyń w Polsce liczy ok. 62,4 tys. osób. Z tej grupy ok. 69% ma dochody poniżej średniego wynagrodzenia w Polsce, 30% – poniżej wynagrodzenia minimalnego. Tylko 8% osób zatrudnionych jest w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony, aż 51% – w oparciu o umowy o dzieło i zlecenia.
- Ustawa będzie miała na celu „wpięcie” do systemu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych tych artystów, którzy do tej pory nie mieli takiej możliwości, osiągane dochody nie pozwalały im bowiem na dobrowolne ubezpieczenie. Ustawa ma zasypać tę systemową lukę. Wedle szacunków MKiDN obejmie ona połowę wszystkich artystów pracujących w Polsce, czyli ponad 30 tys. osób.
- Artyści zyskają:
- zasiłki chorobowe (L4)
- zasiłki macierzyńskie i tacierzyńskie
- rentę z tytułu niezdolności do pracy
- prawo do emerytury
- Uprawnione do skorzystania z dopłat do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych będą wszystkie osoby, które i spełnią określone kryteria dochodowe, podane już podczas konferencji prasowej ministry Hanny Wróblewskiej, a wcześniej uzyskają status artysty zawodowego. W 2025 r. będzie to 5832,50 zł brutto, od 2026 r. – 6337,50 zł, znacząco więcej, ponieważ zmieni się sposób naliczania płacy minimalnej, która odtąd będzie wynosiła 55% średniego wynagrodzenia w Polsce.
- Ustawodawcy biorą pod uwagę ogromne zróżnicowanie dochodów indywidualnych artystów i artystek w stosunku rocznym i kilkuletnim, dlatego kryterium dla dopłat do ubezpieczenia będzie dochód z ostatnich 3 lat. Będzie to dochód całościowy, dotyczący także pracy zarobkowej, która nie jest pracą artystyczną. W przypadku, gdy dochód osiągany jest wyłącznie z tytułu umów o dzieło i osoba spełnia kryteria dochodowe, dopłata do ubezpieczenia wynosić będzie 100%.
- Przyznawaniem statusu będą zajmować się Komisje Opiniujące, działające w ramach nowo powołanego Instytutu Artysty Zawodowego (IAZ) w strukturach MKiDN. W skład Komisji Opiniujących wejdą przedstawiciele środowisk twórczych i artystycznych (90 osób) oraz przedstawiciele MKiDN, Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej i ZUS (24 osoby). Z tej puli będą wyłaniane 3-osobowe zespoły, które będą podejmowały decyzje o przyznaniu statusu artysty. Co ważne, decyzje te będą dotyczyły jedynie wykonywanego zawodu (w ciągu ostatnich 3 lat, dorobek twórczy jako weryfikator) i wynikających z tego faktu systemowych uprawnień. Oceny nie będą miały charakteru merytoryczno-wartościującego, status artysty nie zastąpi więc certyfikatów stricte.
- Status artysty zawodowego będzie przyznawany na okres 5 lat, po tym czasie będzie musiał zostać ponownie zweryfikowany. Po 10 latach status zostanie przyznany dożywotnio, ale beneficjenci ustawy będą musieli informować o każdej zmianie swojej sytuacji zawodowej. Ustawodawcy uwzględniają także: możliwość przerwy w wykonywaniu zawodu, nie większą jednak niż 5 lat; przerwę spowodowaną urlopem macierzyńskim i tacierzyńskim.
- Od decyzji Komisji Opiniującej będzie przysługiwało odwołanie, zgodnie z trybem administracyjnym: do dyrektora IAZ, do MKiDN, a jeśli ta droga zawiedzie – do WSA (Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego).
- Projekt ustawy przewiduje także system jednorazowych zapomóg dla artystów i twórców w trudnej sytuacji materialnej.
- Źródłem finansowania dopłaty do składek społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego będzie Fundusz Wsparcia Artystów Zawodowych. Środki pochodzić będą wyłącznie z budżetu państwa i reprezentanci DPAiF wyrażają nadzieję, że nie wpłynie to na zmniejszenie budżetu przeznaczonego na dotychczasową działalność MKiDN.
- Szacowane koszty realizacji zobowiązań wynikających z ustawy w 2025 r. wynosić będą ok. 500 mln zł, z czego 290 mln zł – na dopłaty i zapomogi. Pozostała koszty będą związane z obsługą administracyjną.
- Kalendarz prac nad projektem ustawy:
- listopad/grudzień 2024 r. – otwarte konsultacje społeczne
- styczeń 2025 – przesłanie projektu ustawy do uzgodnień międzyresortowych
- luty 2025 r. – wniesienie projektu do SKRM (Stałego Komitetu Rady Ministrów)
- I kwartał 2025 r. – przedłożenie projektu radzie Ministrów
Ważne! Uwagi do opublikowanego w projektu ustawy mogą zgłaszać wszystkie organizacje twórcze, również takie, do których DPAiF nie skieruje bezpośredniego zaproszenia do konsultacji. Są one również otwarte dla osób indywidualnych.
O dalszych pracach związanych z ustawą będziemy Was informować na bieżąco.
Osoby zainteresowane bardziej szczegółowymi informacjami zapraszamy do zapoznania się z zapisem debaty na profilu FB TRAFO w Szczecinie – gospodarza spotkania: https://fb.watch/vnGAxCyvJg/